Giriş

Tüm kültürlerde Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp (GETAT) uygulamaları kullanılmaktadır; fakat GETAT’ın modern sağlık hizmetlerindeki konumu özellikle son yıllarda tartışma konularına girmiştir. Dünyada ve Türkiye’de medya kanalı ile GETAT uygulamalarına devamlı atıf yapılmaktadır. Yürürlüğe 27 Ekim 2014 tarihinde giren GETAT Uygulamaları Yönetmeliği ile ülkemizde GETAT uygulamaları belirlenmiş, nerede ve hangi şartlarda yapılabileceği düzenlenmiştir.

Bu yönetmeliğe göre sertifikalı hekimler tarafından yürütülebilecek 15 yöntem ilan edilmiştir: Akupunktur, hipnoz, apiterapi, fitoterapi, homeopati, kayropraktik, mezoterapi, larva uygulaması, müzik terapi, osteopati, ozon uygulaması, kupa uygulaması, proloterapi, refleksoloji ve sülük tedavisi.^[1] Bu uygulamalar geniş bir alana hitap etmektedir, öyle ki mekanik, psikolojik ve biyolojik mekanizmalardan yararlanılmaktadır. GETAT yönetmeliği ile bu tedavilere yasal bir zemin kazandırılmış olup yanlış kişilerce yanlış yerlerde yapılan uygulamaların önüne geçilmeye çalışılmıştır.

Türkiye’de tıp fakültelerinde veya sağlıkla ilintili diğer lisans eğitimlerinde ortak, devamlı ve standardize bir GETAT eğitimi bulunmamaktadır. Fakat bazı tıp fakülteleri istisna olarak gösterilebilir. Erzurum Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi dönem 3 öğrencilerine ‘Geleneksel ve Tamamlayıcı Tedaviler’ adıyla, dönem 6 öğrencilerine ise ‘Akupunktur ve Tamamlayıcı Tedaviler’ adıyla Aile Hekimliği Anabilim Dalı tarafından kısa süreli eğitim verilmektedir. Yine, Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Afyon Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Fakültesi dönem 3 öğrencilerine ‘Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp’ adıyla Aile Hekimliği Anabilim Dalı tarafından kısa sureli eğitim verilmektedir.^[2-4]

GETAT sağlık sektöründe popüler bir konudur. Sağlık profesyonellerinin GETAT hakkında bilgi edinmeleri ve bir kanaat oluşturmaları mevcut dönemin bir beklentisi haline dönüşmüştür. Bu çalışmada amacımız tıp fakültesi öğrencilerinin GETAT hakkındaki bilgi düzeyi ve görüşleri araştırmak olup, çıktıların GETAT’ın tıp fakültesi müfredatına dahil edilme olasılığını güçlendireceği tahmin edilmektedir.

Gereç ve Yöntem

Çalışma kesitsel bir anket araştırmasıdır. Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerine Nisan-Mayıs 2019 tarihleri arasında, sosyodemografik bilgileri içeren 8 soru ve GETAT hakkında bilgi ve görüşlerini sorgulayan 12 sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır. Çalışmanın yapıldığı sırada Giresun Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde tüm sınıflarda toplam 360 öğrenci bulunmaktaydı.

Fakülte akademik takviminde GETAT ile ilgili bir ders verilmemekteydi. Anket, sınıf gözetilmeksizin ders aralarında dersliklerde ulaşılabilen ve çalışmaya katılmayı kabul eden tüm öğrencilere uygulandı. GETAT ile ilgili soruların biri ikili Likert, 7’si üçlü Likert ve 3’ü dörtlü Likert tarzda oluşturulmuştur, bir soru ise 16 şıktan oluşmaktadır ve birden çok şık aynı anda işaretlenebilmektedir.

Sosyodemografik bilgilerde sorulan boy ve kilo değerlerinden öğrencilerin vücut kitle indeksleri (VKİ) hesaplanmış olup literatür baz alınarak 18,5 kg/m2 ve altı zayıf, 18,5 ile 24,99 kg/m2 arası normal, 25 ile 29,99 kg/m2 arası fazla kilolu ve 30 kg/m2’nin üzeri obez olarak değerlendirilmiştir.^[5] Tanımlayıcı istatistiklerin belirtilmesinde yüzde, ortalama ve standart sapma kullanılmıştır.

Analitik olarak ifade edilen verilerin karşılaştırılmasında ise ki-kare testi kullanılmıştır. İstatistiksel analizler için SPSS 20.0 paket programı kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Etik kurul onayı 9013-9838-000-E.20088 sayı ile Giresun Üniversitesi Klinik Araştırmalar Etik Kurul Başkanlığı’nca sağlanmıştır.

Bulgular

Bu çalışmaya 140 öğrenci dahil edilmiş olup kız öğrenciler çoğunluktadır (%59,7, n=83). Katılımcıların yaş ortalaması 20,48 ± 1,83 yıl, boy ortalaması 170,06 ± 8,29 cm, ağırlık ortalaması 66,35 ± 14,64 kg olup, %66,4’ü (n=93) normal VKİ aralığındadır. Sigara içiciliği %15,7 (n=22) olarak tespit edilmiştir. Demografik veriler Tablo 1’de gösterilmiştir.

Öğrenciler arasında bilinirliği en yüksek düzeyde olan GETAT yöntemi kupa uygulamasıdır (%82,1). En az bilinenler ise sülük tedavisi (%4,3), proloterapi (%5) ve karyopraktik (%5) olarak göze çarpmıştır (Tablo 2). GETAT uygulamalarının çoğunlukla medyadan öğrenildiği saptanmıştır (%47,1, n=66). Hekim olduğunda tamamlayıcı tıpla ilgili uygulamalar yapmak isteyen öğrencilerin oranı %24,3’tür (n=34). Öğrencilerin %47,9’unun (n=67) GETAT’a bakış açısı olumlu iken, %11,4’ünün (n=16) olumsuzdur, %40,7’si (n=57) ise kararsızdır.

Klasik tıp ve GETAT’ın birbirini tamamlayabileceğini düşünenlerin oranı %84,3’tür (n=118). Ailesinde GETAT uygulamalarına yolu düşenlerin oranı %44,3’tür (n=62). Ülkemizde daha fazla GETAT merkezine ihtiyaç olduğunu düşünlerin oranı %37,1’dir (n=52). GETAT uygulamalarının çoğunlukla eğitimini alan herkesin uygulayabileceği düşünülmektedir (%62,9, n=88).

GETAT uygulamalarını medyada olumlu haberlerde duyanların oranı %59,3’tür (n=83). Medyada çıkan bu haberler GETAT’a bakış açısını etkilememektedir (p=0,36). GETAT’ın derslerde başarılı olmak için kullanılabileceğini düşünenlerin oranı %30’dur (n=42). Muska, dua, büyü gibi ruhani yaklaşımların bir GETAT yöntemi olduğunu düşünenler %4,3’lük (n=6) bir kesimdir, %10 (n=14) ise kararsızdır.

Meslek hayatında GETAT uygulamaları yapmak konusunda erkekler kızlara göre daha isteklidir (p=0,02), fakat GETAT uygulamalarını olumlu ve gerekli görme açısından cinsiyete göre farklılık gözlenmemiştir (p=0,33). Kronik bir hastalığa sahip olma durumuna göre GETAT’tan meslek sahibi olma isteği ve GETAT’a bakış açısı yönünden farklılık görülmemiştir (sırasıyla p=0,54, p=0,87).

Ailesi GETAT’a başvuranların meslek hayatlarında GETAT uygulamaları yapma isteği diğer katılımcılardan farklı değildir (p=0,29) fakat GETAT’a bakış açıları daha olumlu görülmüştür (p=0,04). Muska, dua, büyü gibi ruhani yaklaşımları bir GETAT yöntemi olarak zannetme durumuna göre GETAT uygulamaları yapma isteği ve GETAT’a bakış açısı yönünden farklılık görülmemiştir (sırasıyla p=0,56, p=0,74).

Tartışma

Bu çalışma, Karadeniz bölgesindeki tıp fakülteleri dahilinde GETAT’a yönelik yapılmış az sayıdaki çalışmadan biridir. Türkiye’de GETAT uygulamaları konusunda sağlık profesyonelleri ve tıp öğrencilerinin bilgi düzeylerini ve tutumlarını irdeleyen çalışma sayısı giderek artmaktadır.^[6–10] Bu çalışmalar, ilerleyen dönemlerde GETAT’ın yaygınlaşması ve tıp fakültesi müfredatına entegrasyonu açısından değerlidir.

GETAT’ın doğru yerlerde ve ellerde uygulanması, GETAT üzerinden oluşturulan umut tacirliğini ve hasta mağduriyetini yok edebilir, sağlığın geliştirilmesine ve hastalıkların tedavisine yardımcı olabilir. Tıp fakültelerinde verilecek GETAT eğitimi, öğrencilerin mezun olduktan sonraki spesifik uğraşılarını şekillendirebilir veya gündeme gelen bir konu hakkında kanıta dayalı bilgi sahibi olmalarını sağlayabilir.^[6]

Yapılmış birçok çalışmada tıp öğrencilerinin GETAT yöntemleri konusunda ilgili, olumlu ve bilgili oldukları; bu durumun yaşa, cinse, sınıfa ve okula göre değiştiği tespit edilmiştir.^[11-13] Fakat yüksek ilgiye rağmen tıp öğrencilerinin bilgi düzeyinin oldukça yetersiz bulunduğu çeşitli çalışmalar da mevcuttur.^[7,14,15] Kendi verilerimize göre tıp öğrencilerinin neredeyse yarısı GETAT’a olumlu bakmakta ve neredeyse çeyreği GETAT uygulamayı planlamaktadır. Klasik tıp ve GETAT’ın birbirini tamamlayabileceği düşüncesi ise oldukça sıktır.

Fakat GETAT’ı kimin uygulayabileceği noktasında katılımcılarımızda bilgi eksikliği göze çarpmıştır, maalesef sertifikalı hekim olma zorunluluğunu bilen sayısı oldukça azdır. Türkiye’de 18 yaş ve üstü bireylerde bir alternatif tıp yöntemi kullanma oranının %70 olduğu hatırlanacak olursa, üniversitelerde tıp müfredatına GETAT dersleri eklenmesi, öğrencilere sağlık profesyoneli olma süreçlerinde bilgi ve tutum konusunda katkı sağlayabilir.^[16] Keza, Gardiner ve ark.^[17] çalışmalarında sağlık okuryazarlığı ile GETAT deneyimi arasında pozitif yönlü bir ilişkili olduğu gösterilmiştir.

Altan ve ark.^[9] tıp fakültesi öğrencileri arasında yaptıkları çalışmalarında, medyanın GETAT konusunda en sık bilgi edinilen kaynak olduğu belirtilmiştir. Birçok çalışmada medyanın, özellikle de internetin en sık yararlanılan kaynak olarak tespit edilmiştir.^[15,18] Kendi çalışmamızda da benzer şekilde medya en sık bilgi kaynağı olarak karşımıza çıkmıştır. Bunun yanında medyaya yansıyan GETAT ile ilgili haberlerin negatif veya pozitif içeriğinin, katılımcıların GETAT‘a bakış açısını etkilemediği görülmüştür. Bu ilginç sonucun olası sebebi, öğrencilerin GETAT’a kanıta dayalı tıp çerçevesinde bakması ve medyayı yeterince ciddiye almaması olabilir.

Sönmez ve ark.^[10] tıp öğrencileri arasında GETAT yöntemlerinden en sık fitoterapi ve kupa uygulamalarının kullanıldığını tespit etmişlerdir. Altan ve ark.^[9] çalışmasında masaj ve bitkisel tedavinin en sık bilinen GETAT yöntemleri olduğu görülmüştür. Katılımcılarımız arasında en sık bilinen yöntem olarak kupa uygulaması ön plana çıkmıştır. Bunun sebebi yine medyayla ilintili olarak Michael Phelps, Justin Bieber gibi dünyaca ünlü ikonların deneyimleri olabilir.^[19,20] Birçok çalışmada kayropraktik en az bilinen GETAT yöntemi olarak saptanmıştır.^{[7,9,10,15,18]} Bu çalışmada da kayropraktik, proloterapi ve sülük tedavisi ile birlikte bilinirliği en son sırada yer alan uygulamadır ve literatürle uyumludur.

Erci’nin çalışmasında GETAT’a yönelik olumsuz tutumun erkeklerde kadınlara gore anlamlı olarak daha sık olduğu bulunmuştur.^[21] Benzer olarak Featherstone ve ark.^[22] çalışmasında erkeklere kıyasla kadınlarda GETAT uygulamalarını kullanma sıklığı daha yüksek saptanmıştır. Yaptığımız çalışmada GETAT’a bakış açısı cinsiyete göre değişmemekteydi, fakat erkek öğrencilerin kızlara nazaran GETAT uygulamalarını sonraki meslek hayatlarında uygulama istekleri daha fazlaydı. Cinsiyetler arası tutum farklılığını analiz etmenin çok zor olması bu çalışma açısından bir kısıtlılık olmakla beraber, mesleki kaygı ve kişisel tatmin ilk akla gelen olası sebeplerdir.

Tıp öğrencileri ağır eğitim koşulları ve TUS kaygısı açısından büyük bir baskı altındadır. Öğrencilerimizin yaklaşık üçte biri GETAT’ın akademik başarılarına yardımcı olabileceğine inanmaktadır. Öğrencilerde fitoterapi ve müzik terapi gibi uygulamaların ağrı, uykusuzluk ve yorgunluk ile mücadele amacıyla kullanıldığını gösteren çalışmalara rastlamak mümkündür.^[23]

GETAT, kronik hastalıklara sahip insanlara birçok yönden yardımcı olabilir ve kronik hastalığı olan insanlar genellikle GETAT’tan yardım istemektedir.^[24] Ancak çalışmamızda kronik hastalık mevcudiyeti ve GETAT arasında bilgi ve tutum farklı görülmemiştir.

Sonuç

Tıp fakültesi öğrencilerinde tamamlayıcı tıbba ilgi yüksek bulunmuştur. Medyanın bu konudaki en önemli kaynak olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında, ailesi geleneksel ve tamamlayıcı tıpla ilgilenen öğrencilerin bu uygulamalara daha olumlu baktıkları görülmüştür. Medyanın, ailenin ve diğer paydaşların bu uygulamalar konusunda öğrencileri yeterince bilgilendiremeyeceği açıktır. Tıp fakültelerinde klasik tıp ve GETAT’ın entegre şekilde sunulabileceği müfredata ihtiyaç vardır. Tıp eğitimi sırasında kazandırılacak GETAT farkındalığı sağlığa katkıda bulunmak ve kötüye kullanımı azaltmak gibi önemli çıktılara sahip olabilir.

1. Resmi Gazete. Geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamaları yönetmeliği.http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/10/20141027-3.htm/ adresinden 02.04.2019 tarihinde erişilmiştir.
2. Atatürk Üniversitesi. Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi 2018-2019 Eğitim-Öğretim Programı. http://webarsiv.atauni.edu.tr/–408/ adresinden 10/07/2019 tarihinde erişilmiştir.
3. Düzce Üniversitesi. Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi 2018‐2019 Eğitim‐Öğretim Yılı Dönem III Ders Programı. http://www.tip.duzce.edu.tr/Sayfa/852/donem-3/ adresinden 10.07.2019 tarihinde erişilmiştir.
4. Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi. Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Fakültesi 2019-2020 Eğitim-Öğretim Yılı Dönem III Ders Programı. https://tip.afsu.edu.tr/wp-content/uploads/sites/2/2019 adresinden 21.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
5. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği. Obezite tanı ve tedavi kılavuzu 2019. http://www.temd.org.tr/admin/ uploads/tbl_kilavuz/20190506163904-2019tbl_kilavuz5ccdcb9e5d.pdfadresinden 21.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
6. Yıldırım Y, Parlar S, Eyigor S, et al. An analysis of nursing and medical students’ attitudes towards and knowledge of complementary and alternative medicine (CAM). J Clin Nurs 2010;19(7-8):1157-66.
7. Ergin A, Hatipoğlu C, Bozkurt Aİ, ve ark. Uzmanlık ve tıp öğrencilerinin tamamlayıcı–alternatif tıp hakkındaki bilgi düzeyleri ve tutumları. Pamukkale Tıp Dergisi 2011;4(3):136-43.
8. Akan H, İzbırak G, Kaspar E, et al. Knowledge and attitudes towards complementary and alternative medicine among medical students in Turkey. BMC Complementary and Alternative Medicine 2012;12:115.
9. Altan S, Rahman S, Çam S. Tıp fakültesi öğrencilerinin tamamlayıcı ve alternatif tıp yöntemleri ile ilgili bilgi ve tutumları. Turkiye Klinikleri J Med Ethics 2014;22(3):81-8.
10. Sönmez CI, Başer DA, Küçükdağ HN, ve ark. Tıp fakültesi öğrencilerinin geleneksel ve tamamlayıcı tıp ile ilgili bilgi durumlarının ve davranışlarının değerlendirilmesi. Konuralp Tıp Dergisi 2018;10(3):276-81.
11. Sahar T, Sallon S. Atitudes and exposuer of Israeli medical students to complementary medicine-a survey. Harefuah 2001;140 (10):907-10.
12. Lie DA, Boker J. Comparative survey of complementary and alternative medicine attitudes, use and information-seeking behaviour among medical students, residents and faculty. BMC Med Educ 2006;9(6):58.
13. Furnham A, McGill C. Medical students’ attitudes about complementary and alternative medicine. J Altern Complement Med 2003;9(2):275-84.
14. Yeo AS, Lee CH. Perceptions of complementary and alternative medicine amongst medical students in Singapore – a survey. Accupunct Med 2005;23(1):19-26.
15. Doğanay S, Guzel D, Öztürk D, et al. Complementary and alternative medicine: understanding, attitude and usage among Turkish health sciences and medical students. J Contemp Med 2018;8(1):48-54.
16. Uzun O, Tan M. Nursing students’ opinions and knowledge about complementary and alternative medicine therapies. Complementary Therapies in Nursing & Midwifery 2004;10:239–44.
17. Gardiner P, Mitchell S, Filippelli AC, et al. Health literacy and complementary and alternative medicine use among underserved inpatients in a safety net hospital. J Health Commun 2013;18(Suppl 1):290-7.
18. Kılıç S, Ogur R, Yaren H, et al. Knowledge of and attitudes toward complementary and alternative medicine amongst medical students in a Turkish medical school. Pak J Med Sci 2009;25(2):319-24.
19. Musumeci G. Could cupping therapy be used to improve sports performance? J Funct Morphol Kinesiol 2016;1(4):373-7.
20. Jenkinson H, DiCicco B. Sporty spots. JAMA Dermatol 2018;154(1):66.
21. Erci B. Attitudes towards holistic complementary and alternative medicine: a sample of healthy people in Turkey. J Clin Nurs 2007;16(4):761-8.
22. Featherstone C, Godden D, Gault C, et al. Prevalence study of concurrent use of complementary and alternative medicine. Am J Public Health 2003;93:1080-2.
23. Ünal KS, Gözüyeşil E, Tar E. Üniversite öğrencilerinde uykusuzluk, yorgunluk ve ağrıda kullanılan tamamlayıcı ve alternatif yöntemler. Cukurova Med J 2019;44(2):602-11.
24. Çakmak S, Nural N. Kronik hastalıklarda tamamlayıcı ve alternatif tedavi uygulamaları. Turkiye Klinikleri J Intern Med Nurs-Special Topics 2017;3(2):57-64.