Literatürde özofajit veya özofageal ülserasyona neden olan pek çok ilaç rapor edilmiştir. Potasyum klorid, tetrasiklin, kinidin, asetil salisilik asit, ferroz sulfat, klindamisin, kaptopril, alprenolol, çeşitli steroid ve nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar suçlanmıştır.[1,2] Doksisiklin ve tetrasiklin ilaca bağlı özofajit olgularının %50’sinden fazlasının nedenidir.[3]

Akne vulgarisde çok çeşitli tedaviler bulunmakla birlikte doksisiklin, günde tek doz kullanılmasıyla hasta uyumunun iyi olduğu bilinen ve halen sık kullanılan bir antibiyotiktir.^[4] Doksisiklin yeterli miktarda suyla alınmazsa veya alındıktan kısa süre sonra yatılırsa özofagusta mukozal iritasyona neden olabilir.[4,5] İlaç kullanımına bağlı gelişen özofagus patolojilerinin tipik klinik belirtisi saatler veya günler içerisinde gelişen retrosternal yanma, disfaji ve odinofajidir.[4,6] Tanıda özofagogastroduedonoskopi veya baryumlu özofagus grafisi kullanılır. Etken ilaç kesildikten sonra, tedavide sukralfat ve mide asidini baskılayan ilaçlar verilir.[4] Bu makalede, akne tedavisi sırasında tek doz doksisiklin kullanımına bağlı özofagus ülseri gelişen bir olgu sunulmuştur.

Olgu sunumu
24 yaşında kadın hastaya akne tedavisi için doksisiklin 2×100 mg başlanmıştır. Gece yatmadan önce oral tek doz 100 mg doksisiklin alan hasta ertesi gün yutma güçlüğü, ağrılı yutma ve epigastrik ağrı yakınması ile Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Gastroenteroloji polikliniğine başvurdu.

Özgeçmişinde aspirin, nonsteroid antiinflamatuar ilaç, alkol ve sigara kullanım öyküsü yoktu. Hastanın fizik muayenesi epigastrik hassasiyet dışında normal idi. Tam kan sayımı, rutin biyokimya ve tam idrar tahlilleri ve akciğer grafisi normaldi. Yapılan üst gastrointestinal sistem endoskopisinde özofagus 1/3 orta bölümünde 2 santimetrelik bir segmentte üzerine beyaz plak, etrafında hiperemik lezyonların yer aldığı yüzeyel ülserasyonlar görüldü (Şekil 1).

Öykü ve endoskopik bulgularla, hastaya dok-sisiklin kullanımına bağlı ilaç özofajiti teşhisi kondu. Doksisiklin tedavisi ve oral alımı kesildi. İntravenöz sıvı tedavisi, sukralfat ve lansoprazol tedavisi başlandı. İlerleyen günlerde hastanın yakınmaları azalarak kayboldu. Bir ay sonra yapılan kontrol endoskopide, özofagus ülserlerinin iyileştiği saptandı.

Tartışma
Çok sayıda ilacın özofajite neden olduğu bilinmektedir. İlaca bağlı özofajit olguları incelendiğinde, etken ilaç %40-45 oranında doksisiklin olarak saptanmıştır.[6,7] Doksisiklin, doğrudan etkiyle özo-fagus mukozasında hasara neden olur.[7] Özofajit mekanizmasında, doksisiklinin çözülmesi sırasında serbest kalan asidik komponentler suçlanmaktadır.[7-9] Mukozal hasarda ilaca ve kişiye ait bazı faktörler etkilidir.[10] İlaca ait faktörler; ilacın kimyasal içeriği, mukozayla temas süresi, büyüklüğü ve üzerinin jelatinle kaplı (kapsül) olmasıdır.[6-10] Kişiye ait faktörler ise; özofagus motilite bozuklukları, ilacın az miktarda suyla alınması, sol atrial dilatasyon varlığı, tortikoze aterosklerotik aorta bulunması, yaş ve cinsiyettir.[7,11,12]

Özofagus motilite bozuklukları, ilacın mukozayla temas süresini artırarak özofajite neden olur. Sol atriyal dilatasyon varlığı ve tortikoze aterosklerotik aorta bulunması, dıştan basıyla obstrüksiyon yapıp ilacın özofagusta kalış süresini artırır. Özofajit, 25-35 yaş arasında ve kadınlarda sık görülür.[7,11,13] Özofajit gelişiminde en sık rastlanan nedenler, olgumuzda olduğu gibi ilacın az suyla alınması ve alındıktan kısa süre sonra yatılmasıdır.[5,7,11,12] İlaç kullanımına bağlı gelişen özofajitin tipik klinik belirtisi saatler veya günler içerisinde gelişen retrosternal yanma, disfaji ve odinofajidir.[4,6,9] Olgumuzda da retrosternal yanma ve disfaji yakınmaları vardır.

İlaca bağlı özofajitlerin tanısında endoskopi %100’e yakın duyarlılığa sahiptir.[7,11] Doksisikline bağlı özofajitlerin büyük bir kısmında, hasarın özo-fagusun orta üçte birlik bölümünde gözlendiği bildirilmiştir.[7,11-13] Hastamızda da ülserler özofagusun orta üçte birlik bölümünde saptanmıştır. İlaca bağlı özofajitlerin en sık rastlanan endoskopik bulgusu; tek veya birden fazla sayıda, ayrı ayrı veya kümeleşme eğilimi gösteren yüzeyel ülserlerdir.[6,10,14] Olgumuzda da birkaç tane yüzeyel ülser görülmüştür. Saçıkara ve arkadaşları doksisiklin kullanımı sonucu retrosternal ağrı, odinofaji ve disfaji yakınmalarıyla başvuran iki olguda yapılan endoskopik incelemede; birinci hastada özofagus üst 1/3, ikinci hastada ise orta 1/3 segmentte ülserler görüldüğünü bildirmişlerdir.[15]

Aktuğ-Demir ve arkadaşlarının bruselloz nedeniyle doksisiklin tedavisi başlanan 47 yaşındaki olgusunda ilacın dördüncü dozundan sonra retrosternal yanma, disfaji semptomları başlamış, yapılan endoskopik incelemede özofagusun 30. santimetresinde 2x1cm çapında soliter ülser saptanmıştır.[16] Öztürk ve arkadaşları akne vulgaris tedavisi sırasında doksisiklin kullanımına bağlı özofajit ve ülser gelişen bir olgu sunmuşlar, yapılan endoskopik incelemede özofagus orta kesiminde mukozal hipertrofi ve sirküler tarzda düzensiz sınırlı hemorajik karakterli ülser alanları saptandığını bildirmişlerdir.[7] Ülserler genellikle küçük ve yüzeyel fokal inflamasyon şeklindedir. Nadiren de olsa derin ülserler saptanabilir. Mediasten veya büyük damarlara penetrasyon gösteren ilaca bağlı ülserler, bazen mediastinit veya ciddi kanamalara (%7) neden olmaktadır.[12,14] Hastamızda özofajite bağlı komplikasyon izlenmemiştir.

İlaca bağlı özofajitlerin tedavisinde, özofajite neden olan ilaç kesildikten sonra sukralfat, topikal anestezik ve asit baskılayıcı ilaçlar kullanılmaktadır.[10,13] Sukralfatın hasarlı mukoza, nekrotik doku ve ülserlerde mukozal rejenerasyonu ve prostoglandin salınımını uyardığı gösterilmiştir.[8] Hastamızın kullandığı doksisiklin kesilmiş ve özofajitin tekrarlama olasılığı nedeniyle, bundan sonra doksisiklin kullanmaması önerilmiştir. Hastamızda, özofajit tedavisi ile olağan seyri içinde iyileşme sağlanmıştır.

Doksisiklin geniş spekturumu ve atipik mikro-organizmalara etkisi nedeniyle oldukça sık kullanılan bir antimikrobiyal ilaçtır. Doksisiklin kimyasal özofajite neden olabilir. Olgumuzda olduğu gibi, ilacın süresinden bağımsız olarak tek doz kullanım sonrasında dahi özofageal ülser gelişebilmektedir. İlaca bağlı özofajit önlenebilir bir morbidite nedenidir. İlaçların az su ile alınması veya ilaç alındıktan kısa bir süre sonra yatılması, ilaca bağlı özofajit gelişiminde düzeltilebilir en önemli iki etkendir. Ayrıca doksisiklin reçetelenen hastalara yan etkileri ve önlenmesi konusunda gerekli uyarıların yapılması, ilaca bağlı ülser gelişimini azaltmada oldukça etkili olacaktır.

Adölesan dönemde akne sık görülmekte ve tedavi-sinde tetrasiklin grubu ilaçlar tercih edilmektedir. Bu grup ilaçlar nadirde olsa direk ösefagus ya da mide mukozasına yapışarak o bölgede erozyona sebep olabilir. Birinci basamak hekimleri öykü ve fizik bakıya dayanarak bu gibi olguları tanıyabilir ve yönetebilirler, endoskopi mutlaka gerekmemektedir. Hastaya birkaç gün bol sıvı alması, katı gıdalardan uzak durması ve mukoza koruyucu olarak proton pompa inhibitörleri ve antiasit ilaçlar alması önerilir. Ancak lezyonun büyüklüğü, özofagus ülseri olup olmadığı kesin olarak endoskopi ile anlaşılır. Bu yazıda tek doz doksisiklin kullanımına bağlı oluşan özofagus ülseri olgusu sunularak birinci basamakta ilaç kullanımlarına bağlı olarak gelişen bu durumların önemi vurgulanmaya çalışılmıştır.

Kaynaklar

1. Jaspersen D. Drug-induced oesophageal disorders: Pathogenesis, incidence, prevention, and management. Drug Safety 2000; 22(3) :237-49.
2. Eng J, Sabanathan S. Drug-induced esophagitis. Am J Gastroenterol 1991;86(9):1127-33.
3. Kearney D, McDonald GB. Esophageal disorders caused by infection, systemic illness, medications, radiation, and trauma. In: Feldman M, Freidman LS, Sleisenger MH, editors. Gastrointestinal and Liver Disease Pathophysiology, Diagnosis, Management. Philadelphia: Saunders; 2002.623-47.
4. Acar MA, Aksungur VL. Acne and similar diseases. 3rd ed. Tüzün Y, Gürer MA, Serdaroğlu S, Oğuz O, Aksungur VL editors. Dermatoloji. 3rd ed. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; 2008.1189-216.
5. Jaspersen D. Drug-induced esophageal disorders: pathogenesis, incidence, prevention, and management. Drug Safety 2000;22 (3):237-49.
6. Kikendall JW. Pill esophagitis. J Clin Gastroenterol 1999;28(4):298-305.
7. Aytaç Ş, Türkay C. Drug-induced esophageal injury. Akademik Gastroenteroloji 2005;4(1):43-5.
8. Öztürk S, Berçin S, Kırtak N. Esophagitis and ulcer induced by doxycycline. Tıp Araştırmaları Dergisi 2011:9(3):195-7.
9. İşler M, Bahçeci M, Aksakal G. Doxycycline-Induced Esophageal Ulceration: Report of two cases. T Klin J Gastroenterohepatol 2001;12(3):191-3.
10. Arıcı DS, Göze F, Akbayır N. Doxycyline-induced esophagitis. Turk J Gastroenterol 1999;10(2):179-81.
11. Akbayır N, Alkım C, Erdem L, Sakız D, Sökmen MH. A case report of doxycycline induced esophageal and gasric ulcer. Turk J Gastroenterol 2002;13(4):232-5.
12. Bott S, Prakash C, McCallum RW. Medication-induced esophageal injury: survey of the literature. Am J Gastroenterol. 1987;82(8):758-63.
13. Agha FP, Wilson JA, Nostrand TT. Medication-induced esophagitis. Gastrointest Radiol. 1986;11(1):7-11.
14. Pinos T, Fıgueras C, Mas R. Doxycycline-induced esophagitis treatment with liquid sucralphate. Am J Gastroenterol 1990;85(7):902-3.
15. Baher PH, Mc Donald GB. Esophageal disorders caused by infection, systemic illness, medication, and trauma. In: Feldman M, Scharschmidt BF, Sleisenger MH, editors. Gastrointestinal and Liver Diseases. 6th. Philadelphia: W.B. Saunders Co; 1998.5119-39.
16. Saçıkara M, Nazlıgül Y, Kızılca G, Bulur O. Doxycycline-induced esophagitis: Report of two cases and review of the literature. Dicle Medical Journal 2010;37(3):297-9.
17. Aktuğ-Demir N, Ural O. Esophagitis Induced By Doxycycline Treatment. Turkish Journal of Infection 2007;21(4):205-9.